Ліда. Касцёл Узвышэння Святога Крыжа
Першая лідская парафiя створана пад эгiдай францiшканаў у 1366 г. У 1376 - францiшкане прынеслi з Вiзны цудадзейны абраз. У 1381 Ягайла, на той час князь Лiдскi, для патрэбаў касцёлу перадаў маёнтак Плябанцы. На ягоныя ахвяраванні ў 1387 быў пабудаваны першы драўляны храм, які быў спалены ў 1392 (цi 1394) пад час нападу крыжакаў. Новы касцёл пабудаваны ў 1397, пасвечаны віленскім біскупам Андрэем у гонар Св. Францiшку. Тады ж у доме, якi стаяў на месцы плябанi, жыў выгныны хан Тахтамыш. У 1409 касцёл знiшчаны пад час нападу смаленскага князя Юрыя Сьвятаславiча, але да 1416 быў адбудаваны i пасвенчаны наноў пад назвай Найсвяцейшай Дзевы Марыі, Усіх Святых і Св. Крыжа. У 1414 кароль Уладзіслаў Ягайла надаў новы прывiлей. У 1434 Сьвiдрыгайла спалiў Лiду, але касцёл ацалеў. У 1450 на тэрыторыi Лiдскай парафii паўстаў фiлiяльны касцёл у Крупе (Крупава). У 1744 – парафiя дэканальная, фiлiяльныя касцёлы меліся ў Кiр`яновiчах, Крупе, Востраве. У 1765 стары драўляны касцёл разабралі, а будаўнiчыя матэрыялы перадалі вунiяцкай царкве Уваскрашэння Панскага.

Існуючая мураваная святыня была пабудавана па ініцыятыве біскупаў Тамаша і Міхаіла Зянковічаў у 1765—70 як фарны. Быў абкружаны мураванай агароджай з барочнай брамай (зруйнаваныя ў 1960-я). У 1781 парафiя налiчвала 5662 чалавек. У 1794 ля касцёльнай аграды былі пахаваныя iнсургенты, палеглыя ў баi каля Лiды. У 1797 пабудаваны новы парафiяльны цвiнтар. Пад час адбудовы святыні пасля пажару 1821 былi разабраныя дзве вежы з галоўнага фасада. У 1831 кс. Лоча прыняў прысягу палонных каталiкоў з разбiтага расейскага батальёну. Пры падаўленні паўстаяння К. Каліноўскага расійскімі карнікамі 13.06.1863 быў расстраляны кс. барталамей Фалькоўскi (пробашч парафii Iшчолна). У 1872 парафiя налiчвала 9892 чал. У гэты час дзейнічалі каплiцы ў Чаховiцах i Перапешчыцах. У Другую сусветную вайну ў 1943 быў забiты кс. Станiслаў Снiглоцкi.

Касцёл пабудаваны, верагодна, па праекце віленскага архітэктара І.К. Глаўбіца....