Касцёл аднанефны, з пяціграннай апсідай і сакрысціяй з паўночнага боку. Галоўны фасад завершаны вялікім шмат'ярусным франтонам, які аздоблены магутным карнізам, здвоенымі пілястрамі з капітэлямі карынфскага ордара. Плоскасці сцен прарэзаныя невялікімі паўцыркульнымі вокнамі, уваходны партал лучковы. Тарэц апсіды з плоскімі пілястрамі па вуглах завершаны атыкам, дабудаваным у пачатку XX ст. Побач з касцёлам трох'ярусная званіца. Ніжні і верхні ярусы ўпрыгожаныя плоскімі пілястрамі па вуглах, завершаныя карнізамі. Дах шатровы, крывалінейнага абрысу.

Царква Св. Міхаіла стаіць ў глушы, у далечыні ад буйных гарадоў. Царква - адзіны з існуючых помнікаў, які захаваў сваю аўтэнтычнасць, цнатлівасць, што і дазволіла яму стаць помнікам архітэктуры сусветнага значэння. Касметычныя рамонты, якія праводзіліся ў 1841 і 1881 гг. істотна не змянілі аблічча помніка. У розныя часы помнік вывучалі даследчыкі архітэктуры А. Шышка-Богуш, М. Сакалоўскі, Г. Вераб'ёў, Ю. Зубрыцкі, I. Ядкоўскі, М. Шчакаціхін і інш. Цікавыя замалёўкі храма зрабіў у другой палове XIX ст. беларускі краязнаўца і мастак В. Гразноў. Гісторыкі архітэктуры адышлі ад фантастычнай даціроўкі будаўніцтва храма ў 1407 г., прапануемай краязнаўцамі. Дакладны час збудавання Сынковіцкай Міхайлаўскай царквы невядомы, але агульная гатычная канструкцыя і зорчатае скляпенне дазволілі даследчыкам найбольш верагодным часам лічыць пачатак XVI ст. Верагодна Міхайлаўская царква была ўзведзена амаль адначасова (але хутчэй — пазней) з віленскай Троіцкай царквой і тымі ж майстрамі. Магчыма, яна мела за фундатара таго ж К. Астрожскага. Асноўным аргументам на карысць гэтага з'яўляецца аналагічнае (даволі незвычайнае) вырашэнне алтарных частак гэтых храмаў. На ўзроўні падлогі яны былі па праваслаўнай традыцыі трохапсіднымі, а на ўзроўні гзымса - аднаапсіднымі. Тры амаль аднолькавыя паўкруглыя апсіды пры дапамозе ступеньчатых арачных тромпаў злучаны ў адну, накрытую высокім кроквенным дахам. Форма і канструкцыя гэтых варонкападобных тромпаў таксама паходзіць з візантыйскай архітэктуры. Ужыты своеасаблівы прыём не толькі ствараў тэхнічна больш выгадную канструкцыю даху, але і ў больш шырокім сэнсе адлюстраваў тэндэнцыю паступовага пераходу ад трохапсіднасці праваслаўных храмаў старажытнарускага перыяду да аднаапсіднасці, характэрнай для беларускага храмабудаўніцтва эпохі барока ... . Крыніца: Т.В. Габрусь Мураваныя харалы Мінск, "Ураджай", 2001 Міхась Ткачоў Замкі Беларусі Мінск, Полымя, 1977

Першапачаткова святыня знаходзілася ў цэнтры сярэдневяковага горада Слоніма, на Замосці. 1490 г. - Па ініцыятыве караля Казіміра IV Ягайлавіча, які выдаў на гэтую мэту значную грашовую суму, пачалася будова новай драўлянай святыні (першая культавая фундацыя горада). 1493 г. - Касцёл быў асвечаны. 1593 г. - Тагачасны слонімскі стараста Леў Сапега шчодра надзяліў слонімскую парафію зямлёю пад могілкі, будынак шпіталю, школу і дом парафіяльны. Пазней кароль Жыгімонт III гэта падцвярджае і пашырае. 1655-61 г. - У часе вайны з Маскоўшчынай касцёл быў знішчаны. Святая Імша адпраўлялася ў драўлянай каплічцы. 1775 г. - 3 ініцыятывы і сродкаў кс. Каноніка Францішка Анцуты і віленскага біскупа Гедройца, быў узнесены цяперашні касцёл. Стыль сучаснага барока ўвенчаны вежамі ў стылю ракако (шчыты з ліхтарамі) і алтарамі (іх было 7). Аднанефавы інтэр'ер перакрыты цыліндрычным скляпеннем, аздобленым фрэскамі, прадстаўляючымі сцэны з жыцця Маці Бажай. Пач. XX ст. - Фрэскі адрэстаўрыраваў мастак Ігнат Мазурэк з Кракава. Быў пакладзены новы тэракотавы паркет на прэзбітэрыюм і устаноўлены 15-ці галасовы арган (выкананы ў Варшаве). Першая Сусветная Вайна - Святыня падверглася значнаму знішчэнню. Пасля вайны рэстаўрацыйныя работы пачаў кс. пробашч Вэбер (забіты 29.01.1919 г.). Працягвалі яго паслядоўнікі. Ад 1945 г. - Касцёл быў зачынены, а потым пераўтвораны ў склад солі. 1990 г. - Рэстаўрацыйныя работы знішчанай святыні пачаў цяперашні пробашч а. Вітольд Жэльветро. Рэстаўрыраваны паводле праекта архітэктара В.Атас, мастакамі М.Залатуха і У.Ракіцкім (фрэскавы жывапіс). 11.09.1993 г. - Адноўленая святыня была рэкансэкравана нунцыям апостольскім у Беларусі Абп. Монтальвэ, мітрапалітам Мінска-Магілёўскім Апб. К. Свёнткам і Бп. Гродзенскім А. Кашкевічам. Шануецца абраз Маці Божай Жыровіцкай. Помнік архітэктуры ракако. Кампактны 1-нефавы прамавугольны ў плане аб'ём з бакавымі нізкімі крыламі трансепта накрыты 2-схільным чарапічным дахам з вальмай ... . А.М. Кулагін.

Будаўніцтва касцёла бернардзінцаў у Слоніме датуецца даволі дакладна: місія бернардзінцаў запрошана сюды ў 1630 г. Янам Жарноўскім, а ў 1639—1645 гг. на сродкі каралеўскага сакратара Радвана змураваны кляштарны комплекс з касцёлам Св. Тройцы, які быў асвячоны біскупам М.Слупскім толькі ў 1671 г., пасля Андрусаўскага замірэння. Пасля паўстання 1863 г. скасаваны (1864 г.) і паводле загада гродзенскага губернатара Скварцова перададзены Слонімскаму праваслаўнаму духавенству. Касцёл рэканструяваны пад царкву (асвячона ў 1867) гродзенскім губернскім інжынерам Нябольсіным. На 1889 г. налічвалася 1807 прыхаджан. У 1921 г. вернуты католікам, зараз праваслаўная царква. Прастольнае свята — дзень Святой Тройцы. Царква — помнік архітэктуры барока і ракако. 1-нефавая бяскупальная базіліка з выцягнутым прэсбітэрыем. Кампактная развітая па падоўжнай восі прасторавая кампазіцыя выразна падкрэслена 3-яруснай вежай-званіцай на галоўным фасадзе, сцены якой упрыгожаны прафіляванымі карнізамі, плоскімі капітэлямі. Шырыня алтарнай апсіды нязначна адрозніваецца ад шырыні нефа, у выніку чаго яны накрыты агульным высокім дахам з адзіным вільчыкам, што надае збудаванню «базілікавую» падоўжнасць, нагадвае арганічнае зліццё цэнтральнага нефа базілікі з прэсбітэрыем у папярэдніх трохнефавых помніках. Гэты кампазіцыйны прыём, тыповы для сакральнага дойлідства беларускага барока, не характэрны для культавых збудаванняў Польшчы таго ж часу. Кампазіцыю збудавання ўскладняюць квадратныя ў плане фамільныя капліцы, накрытыя шлемападобнымі купаламі з ліхтарамі, і магутныя контрфорсы. Паўночная капліца прыбудавана ў 1668 г. і з'яўлялася пахавальняй графаў Шлізняў, аб чым сведчыць мармуровая пліта пры ўваходзе. Паўднёвая капліца прыбудавана ў 1750 г. і з'яўлялася пахавальняй князёў Палубінскіх. Плоскасныя фасады пазбаўлены архітэктурнага дэкору, і толькі ракайльны картуш над бакавым уваходным парталам сведчыць аб рэканструкцыі будынка ў сярэдзіне 18 ст. Інтэр'ер ... . Т.В. Габрусь. А.М. Кулагін.

Успенскі сабор у Жыровіцах заснаваны ў 1613 г. як галоўны храм жыровіцкага манастыра базыліян. Спачатку пабудаваны ў стылі барока (будаўніцтва закончана ў 1650 г.). Мураваная трохнефавая крыжова-купальная базіліка даўжынёй больш 55 м і вышынёй каля 40 м мае паўкруглую алтарную апсіду ступеньчатага контуру. З паўночнага і паўднёвага бакоў да сабора прымыкаюць малыя цэрквы Пакрова Прасвятой Багародзіцы і Раства Іаана Прадцечы. У галоўнай частцы сабора першапачаткова меліся дзве вуглавыя вежы, характэрныя для віленскага барока. Пры рэканструкцыі ў 1828 г. вежы разабралі. У межах асноўнага аб'ёму захаваліся толькі іх ніжнія ярусы. Пасля рэканструкцыі Успенскі сабор набыў рысы класіцызму. Былі зменены дэкор, форма светлавога барабана і купала; фасады аздоблены падвойнымі калонамі і пілястрамі і завершаны трохвугольнымі франтонамі. У партале галоўнага фасада выкарыстаны матывы візантыйскай архітэктуры. Інтэр'ер сабора захаваў барочны характар. Прастора трансепта павялічана цэнтральным купалам. Паўночны неф перакрыты кесаніраваным скляпеннем, паўднёвы — скляпеннем на ветразях. Вялікі прафіляваны карніз антаблементам ахоплівае прастору інтэр'ера зверху, сцены расчленены пілястрамі. Нефы аддзелены высокімі аркадамі і перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі. Яны ўпрыгожаны стукавым арнаментам, падпружныя аркі маюць фрэскавыя філёнгі. Манументальная конха цэнтральнага двухсветавага нефа прарэзана люнетамі і запоўнена фрэскай «Спас Пантакратар». Магутны цэнтральны купал пры дапамозе ветразяў падтрымліваюць масіўныя слупы крыжовага сячэння. Архітэктурна-канструкцыйнае і дэкаратыўнае вырашэнне накіравана на падкрэсліванне лёгкасці, паветранасці, бязважкасці гэтай часткі інтэр'ера: шырокая падкупальная прастора багата асветлена праёмамі светлавога барабана і ліхтара. Скляпенне купала імітуе нябесную сферу. З разнастайнасці арнаментальных матываў выдзяляецца стукавы арнамент геаметрычнага характару на скляпеннях ... . В. Б. Караткевіч, А. М. Кулагін.

Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра й Паўла быў пабудаваны ў 1786 годзе адным з прадстаўнікоў рода Сьлізьняў. Аб гэтым сьведчыць і камень, які ўмураваны ў тыльную сьцяну касьцёла. У 1869-71 гг. паводле праекта архітэктараў Ціхвінскага і Кжыжаноўскага касьцёл быў перабудаваны і асьвячоны пад царкву. У 1920-я г. – зноў касьцёл, на 1932 г. налічваў 408 парафіян. Да перабудовы 19 ст. касьцёл з’яўляўся творам архітэктуры барока. Храм быў вырашаны 1-нефавым аб’ёмам з паўкруглай апсідай і бакавымі сакрысьцямі. З перабудовай пад царкву яго архітэктура набыла рысы рэтраспэктыўна-рускага стылю. Над порцікам франтальнага 2-яруснага фасада ўзвышаўся шпіль званічкі, якая ў час перабудовы была заменена на 8-гранны барабан з цыбулепадобным купалам, а галоўны ўваход аформлены старажытна-рускім рундуком, вуглы плоскаснага фасада аформлены калонкамі-бочкамі. Над вальмавым чарапічным дахам быў узьведзены 8-гранны барабан з цыбулепадобным купалам. Малітоўная заля перакрыта цыліндрычным скляпеньнем, над уваходам на 4 слупах навісалі хоры, 3 алтары былі счасаны, крыпта замуравана. Перад храмам стаіць 2-ярусная званіца, раней – званіца-брама – твор барочна-клясіцыстычнай архітэктуры. Першы 4-гранны ярус руставаны, над прамавугольным праездам меў гербавы картуш з “Пагоняй”. Другі ярус-звон меў у аснаваньні валютныя сплывы і завяршаўся фігурным купалам з гадзіньнікам-курантамі. Паводле даведніка А.М. Кулагін “Каталіцкія храмы на Беларусі”. Мн., 2000. Сьвятлана Трунеўская

Пабудавана ў 1773—1779 гг. з цэглы як касцёл манахаў картэзіянцаў. У 1840-я гг. пераабсталяваны пад праваслаўную царкву. У час Вялікай Айчыннай вайны снарадамі пашкоджаны сцены, адбіты тынк. Вырашана адзіным прамавугольным у плане аб'ёмам пад высокім двухсхільным дахам, тарцы якога закрыты фігурнымі барочнымі франтонамі. Над галоўным фасадам узвышаецца чацверыковая вежачка-званіца з пластычным купалам. Да алтарнай сцяны прыбудавана пазнейшая квадратная ў плане апсіда. Нягледзячы на спрошчанае планіровачнае вырашэнне, архітэктура храма мае пластычны характар — валюты, слаістыя пілястры, тонкапрафіляваныя карнізы і развіты антаблемент, высока ўзнятыя лучковыя аконныя праёмы, конхавыя нішы-экседры са скульптурамі евангелістаў (не захаваліся). У залу, перакрытую цыліндрычным скляпеннем з распалубкамі, праз арачны прасвет адкрываюцца хоры. Царква мела шанаваны абраз 1797 г. «Пакроў Маці Божай».

Буйнейшы прамысловец граф Вандалін Пуслоўскі сцвярджаў сябе не толькі ва ўдалым прадпрымальніцтве, але і ў рэпрэзентацыйнай пабудове ў 1838 г. палацавай рэзідэнцыі, якая больш паходзіла на велічны замак, у адным са сваіх шматлікіх уладанняў - Косаве. Аднак лёс палаца даволі цьмяны: пасля паўстання 1863 г. ён пераходзіць у рукі маскоўскай арыстакратыі - да князёў Трубяцкіх і Алдэнбургскіх; у час першай сусветнай вайны палац разбураецца, пасля чаго прыстасоўваецца пад староства Косаўскага павета; пасля Другой сусветнай вайны зламаны цяжкасцю выпрабаванняў ліхалецця і зараз існуе ў руінах. Але і рэшткі будынка, у якіх лунаюць цені далёкага мінулага і духі яго гаспадароў, яшчэ больш уражваюць сваёй таямнічасцю і загадкавасцю. «Замак» быў удала ўпісаны ў панарамны паркавы краявід. Але здаецца, што, узводзячы сваю рэзідэнцыю на плоскасным рэльефе мясцовасці, Пуслоўскі больш звязваў будаўніцтва з суседняй гістарычнай сядзібай Касцюшкаў пад назвай Марачоўшчына. Менавіта ў гэтай «садружнасці» будынкаў розных гістарычных эпох намаляваў палац мастак Н.Орда ў 1860-ыя гг. Гэта была спрыяльная магчымасць задаволіць не толькі натуральнае эстэтычнае пачуццё сродкамі архітэктуры, але і далучыцца да сапраўднай гісторыі, а значыць, і надзяліць сваё збудаванне гістарычнай аўрай, водарам славутай мінуўшчыны. Варшаўскі архітэктар Францішак Яшчальд у архітэктуры манументальнага будынка спыняе «вялікі пост» палацава-сядзібнага класіцызму і «гурманствуе» гатычнай старажытнасцю. Шэраг даследнікаў падкрэсліваюць яго аналогію з замкам Гогенцолернаў у Камянцы-Зембавецкім (польская Сілезія) у Польшчы. У стылі сярэдневяковай готыкі інтэр'еры палаца апрацоўваюць архітэктар В.Марконі і дэкаратар Францішак Жмурка. Гісторык архітэктуры У.Чантурыя ахарактарызаваў палац як твор дойлідства «ў духу гатычнай старыны», і гэта відавочна. Аб'ёмна-прасторавая архітэктурная кампазіцыя з пульсуючым сілуэтам яшчэ захоўвае строга класіцыстычную ўраўнаважаную сіметрыю ... . А.М. Кулагін Страчаная спадчына

У цэнтры горада. Пабудаваны ў 1878 г. з цэглы як парафіяльны на сродкі парафіян і прамыслоўца В. Пуслоўскага. У ранейшым косаўскім касцёле хрысціўся Тадэвуш Касцюшка, будучы кіраўнік нацыянальна-вызваленчага паўстання 1794 г., які нарадзіўся ў суседнім фальварку Марачоўшчына. Помнік архітэктуры неараманскага стылю. 1-нефавы прамавугольны ў плане аб'ём і ніжэйшая 5-гранная апсіда з 2 сакрысціямі. Галоўны фасад адзначаны 4-граннай шатровай вежай-званіцай, крапаваны трайной стральчатай аркатурай і прарэзаны акном-ружай у прафіляванай стральчатай арцы. Партал увахода вылучаны стральчатым праёмам і завершаны стромкім 2-схільным вімпергам. Бакавыя фасады рытмічна расчлянёны ступеньчатымі контрфорсамі, стральчатымі вокнамі з вітражамі. Неф перакрыты цыліндрычным скляпеннем з распалубкамі і падпружнымі аркамі, якія аздоблены арнаментальнай размалёўкай. Над уваходам хоры на 2 калонках. Захаваўся механічны арган. Мастацка-кампазіцыйным цэнтрам галоўнага алтара з'яўляецца абраз «Маці Божая Міласцівая». Захаваліся габеленавыя арнаты 1781 г. і 1852 г., драўляныя скульптуры анёла і Яна Хрысціцеля. Захоўваецца копія арыгінальнага запісу ў мэтрычнай кнізе аб хрышчэнні Тадэвуша Касцюшкі ў косаўскім касцёле. Крыніца: А.М. Кулагін Каталіцкія храмы на Беларусі Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000

Касцёл — помнік архітэктуры барока, ракако і класіцызму. 1-нефавая базіліка, у кампазіцыі якой дамінуе 3-ярусная квадратная ў сячэнні вежа званіца, вылучаная ў самастойны масіўны аб'ём. Верхні ярус вежы з больш насычанай дэкаратыўнай апрацоўкай (здвоеныя лапаткі, арачныя нішы) завершаны 4-схільным пакатым дахам. Аконныя праёмы дэкарыраваны франтонамі з галоўкамі крылатых херувімаў, раслінным арнаментам. Фасады крапаваны плоскімі пілястрамі, апяразаны прафіляванымі карнізам і фрызам. Да сцен алтарнай часткі прымыкаюць рознавялікія прамавугольныя ў плане сакрысціі. Уздоўж паўночнага фасада цягнецца нізкая прыбудова — капліца Крыжовага шляху. У час рамонту ў 1930-я гг. пад капітэлямі насценных пілястраў выяўлены ракайльныя картушы з надпісамі, якія прысвечаны пакутам Хрыста на шляху да Галгофы. Плоскасць паўкруглай апсіды, што арыентавана на плошчу, дэкарыравана фігурнай стукавай рамай, у якой было змешчана іканаграфічнае пано. ... Унутры зала перакрыта цыліндрычным скляпеннем з люнетамі, пераходзіць у больш вузкую паўкруглую апсіду. Сцены члянёны масіўнымі пілонамі, капітэлі якіх дэкарыраваны стылізаваным раслінным арнаментам. Начынне інтэр'ера (5 стукавых алтароў, амбон, спавядальня) выканана ў 1751—64 гг. дэкаратарам Іаганам Гедэлем і яго памочнікам Антоніем паводле малюнкаў І.К.Глаўбіца. У вырашэнні алтароў сінтэзуюцца дэкаратыўная скульптура, жывапіс і прыкладное мастацтва. Галоўны алтар «Бязгрэшнае зачацце» 2-ярусны, ... . Жылы корпус прыбудаваны да касцёла ў 1720(?) г. пад кіраўніцтвам архітэктара І. Авадовіча. Утварае ўнутраны прамавугольны ў плане двор. Фасады рытмічна члянёны пілястрамі, контрфорсамі, дэкарыраваны прафіляваным карнізам. Паўднёва-заходні вугал корпуса вылучаны рызалітам рэфектажа з магутнымі контрфорсамі. Планіроўка галерэйная. У келлях і калідорах крыжовыя і цыліндрычныя скляпенні з распалубкамі. Пад будынкам — скляпеністыя сутарэнні. Літ.: А.М. Кулагін Каталіцкія храмы на Беларусі Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000